Co się dzieje z odpadami bio? Kompostowanie i fermentacja, czyli recykling bioodpadów

6 maja 2025

Od brązowego pojemnika do instalacji do recyklingu – jak wygląda dalsza droga bioodpadów?

Pierwszy etap recyklingu bioodpadów odbywa się już w naszych domach i ogrodach – jest nim prawidłowe sortowanie odpadów bio i wyrzucanie ich do brązowych worków oraz pojemników. Tak posegregowane odpady są następnie odbierane przez przedsiębiorstwa komunalne z posesji i altanek zgodnie z ustalonym wcześniej harmonogramem. Częstotliwość tych odbiorów zależy głównie od pory roku – w okresie od listopada do marca bioodpady odbiera się rzadziej (np. raz na miesiąc), a od kwietnia do października częściej (np. co 2 tygodnie). Dlaczego? To proste – w okresie wiosenno-jesiennym wytwarzamy więcej odpadów zielonych, np. skoszonej trawy, gałązek z cięć pielęgnacyjnych, chwastów z pielenia ogródków, opadłych liści itp. Ponadto wysokie temperatury panujące w miesiącach letnich przyspieszają rozkład bioodpadów, wabiąc owady i powodując powstawanie przykrych zapachów, które są uciążliwe dla okolicznych mieszkańców i przechodniów.

Odebrane przez śmieciarkę selektywnie zebrane (posortowane) bioodpady są przewożone bezpośrednio do instalacji do przetwarzania. Prawo zabrania składowania ich na składowiskach, dlatego muszą od razu trafić do odpowiedniego zakładu (kompostowni albo biogazowni, w zależności od rodzaju i pochodzenia odpadów) , gdzie są poddawane procesom recyklingu organicznego: kompostowaniu albo fermentacji.

Tak krótka ścieżka od brązowego pojemnika do zakładu przetwarzania pozwala ograniczyć niekontrolowane emisje gazów cieplarnianych, zwłaszcza metanu, który uwalnia się podczas rozkładu bioodpadów.

Nie tylko brązowy worek! Jakie bioodpady trafiają do recyklingu?

Do recyklingu organicznego trafiają nie tylko bioodpady selektywnie zebrane do brązowych worków i pojemników, ale też m.in.:

• odpady zielone wytwarzane przez przedsiębiorstwa komunalne (zajmujące się np. utrzymaniem zieleni miejskiej),
• odpady kuchenne z restauracji, hoteli, stołówek itp.,
• odpady z zakładów przetwórstwa spożywczego,
• biodegradowana frakcja podsitowa, czyli bioodpady wydzielone podczas sortowania odpadów zmieszanych (czarnego pojemnika) w sortowni.

Sprawdź, które odpady są biodegradowalne, a które nie >>

Skąd bioodpady w czarnym pojemniku? Jak pokazuje praktyka, wiele osób nadal wyrzuca te organiczne resztki do kosza na odpady zmieszane. Utrudnia to i wydłuża późniejszy proces sortowania – zamiast do kompostowni albo biogazowni, odpady bio trafiają najpierw do instalacji do sortowania, gdzie są oddzielane od pozostałych śmieci, oczyszczane i rozdrabniane. Na szczęście tak uzyskaną frakcję podsitową można następnie przekazać do odzysku w biogazowni.

Jak wygląda recykling bioodpadów? Podstawowe informacje

Recykling bioodpadów to rozkład biologiczny, który może przebiegać:

• z udziałem tlenu – wtedy nazywamy go kompostowaniem,
• bez udziału tlenu – mówimy wówczas o fermentacji.

W obu tych procesach kluczową role odgrywają mikroorganizmy (głównie bakterie, rzadziej grzyby), które rozkładają resztki organiczne.

Kompostowanie i fermentacja to naturalne procesy, które samoistnie zachodzą w ekosystemach. Dzięki nowoczesnym instalacjom do przetwarzania bioodpadów, mogą one odbywać się na skalę przemysłową i w ściśle kontrolowanych warunkach, co przyspiesza rozkład oraz pozwala w pełni wykorzystać potencjał bioodpadów.

Większość wytwarzanych w Polsce odpadów bio trafia do kompostowni. W 2020 r. do tych instalacji przekazano 2 560 tys. ton bioodpadów, z czego 81% stanowiły odpady komunalne, a pozostałe 19% – odpady inne niż komunalne. Do instalacji do fermentacji skierowano natomiast 302,3 tys. ton bioodpadów z czego 83% stanowiły odpady komunalne. Taki podział wynika przede wszystkim z ilości poszczególnych instalacji – we wspomnianym 2020 r. w Polsce funkcjonowało aż 209 kompostowni i zaledwie 14 fermentacji przetwarzających selektywnie zebrane bioodpady[1].

Fermentacja bioodpadów w biogazowni – beztlenowy rozkład odpadów bio

Fermentacja bioodpadów, nazywana fachowo fermentacją metanową, jest biologicznym procesem rozkładu, w wyniku którego powstają:

• metan – gaz cieplarniany, który jest głównym składnikiem odnawialnego, alternatywnego paliwa – biogazu,
• dwutlenek węgla – kolejny gaz cieplarniany, który również (lecz w znacznie mniejszej ilości) wchodzi w skład biogazu,
• poferment – organiczne resztki o konsystencji płynnej, półpłynnej albo stałej.

Instalacja do fermentacji zwykle nazywana jest biogazownią. Jej kluczowym elementem jest szczelny zbiornik albo system zbiorników (komora fermentacyjna), w których bioodpady są podgrzewane i stale mieszane. W takich warunkach mikroorganizmy beztlenowe rozkładają je na prostsze związki, czemu towarzyszy wydzielanie się wspomnianych gazów: dwutlenku węgla i metanu. Gromadzą się one w górnej części komory, gdzie są wychwytywane i odprowadzane do kolejnych urządzeń.

Budowa komory fermentacyjnej przypomina ogromny blender ręczny umieszczony w naczyniu. W jej dolnej części znajduje się mieszadło, którego łopaty mieszają rozkładające się bioodpady, przyspieszając cały proces.

Wyniku fermentacji metanowej bioodpadów powstaje biogaz – źródło czystej, odnawialnej energii. Po wcześniejszym oczyszczeniu i osuszeniu można wykorzystać go do wytworzenia alternatywnego paliwa służącego do napędzania pojazdów, energii elektrycznej albo ciepła (w postaci gorącej wody i pary wodnej). Tak powstałe ciepło zwykle stosowane jest do ogrzania instalacji (np. komory fermentacji), a energia elektryczna do jej zasilania. Dzięki temu biogazownia może być samowystarczalna pod względem energetycznym, a nawet wytwarzać nadwyżki energii, które przekazuje są do sieci energetycznej.

Więcej o nowoczesnych zakładach zagospodarowania odpadów komunalnych (w tym również bio) przeczytasz w artykule o zrównoważonej gospodarce odpadami w instalacji Orli Staw.

Oprócz biogazu podczas fermentacji wytwarzany jest też poferment – naturalny nawóz mający zastosowanie w rolnictwie.

Ile trwa fermentacja bioodpadów?

Zachodzący w biogazowni proces fermentacji bioodpadów trwa przeciętnie 15-20 dni. Czas rozkładu w komorze do fermentacji zależy od głównie składu umieszczonych w niej odpadów:

• odpady spożywcze rozkładają się szybciej, a odpady z drewna wolniej;
• rozdrobnione odpady rozłożą się szybciej niż odpady nierozdrobnione;
• rozkład odpadów nieporotwatych trwa dłużej niż rozkład odpadów porowatych,
• wilgotne bioodpady fermentują szybciej niż odpady suche,
• rozkład odpadów oczyszczonych (np. selektywnie zebranych) zachodzi szybciej niż rozkład odpadów nieoczyszczonych (np. zawierających plastik, szkło),
• wstępnie kompostowane bioodpady fermentują szybciej niż odpady odebrane z altanek i od razu dostarczone do biogazowni.

Chcesz sprawdzić, jak długo trwa fermentacja bioodpadów? Zrób własną, domową „instalację”, w której stworzysz biogaz z kapusty! Listę potrzebnych rzeczy i dokładną instrukcję wykonania mini biogazowni znajdziesz na stronie 11 naszego scenariusza zajęć.

Fermentacja nie tylko dla bioodpadów – co jeszcze trafia do instalacji do fermentacji?

Wśród odpadów trafiających do instalacji do fermentacji znajdują się: odpady zielone z firm i gospodarstw domowych, bioodpady komunalne (z brązowych worków i pojemników) oraz biodegradowalna frakcja podsitowa wydzielona z odpadów zmieszanych. Biogazownie bardzo chętnie przyjmują takie materiały, ponieważ szybko i łatwo się rozkładają oraz wydzielają dużo biogazu. Co ciekawe, równie pożądane są kiszonka z kukurydzy i obornik drobiowy.

Nowoczesne instalacje są w stanie wytwarzać biogaz z osadów z oczyszczalni ścieków, obornika krowiego, słomy, odpadów z przetwórstwa owoców i warzyw oraz z łusek ryżowych. W krajach nordyckich testuje się też biogazownie przetwarzające odpady z drewna – choć maja one niską podatność na biodegradację, to mogą być ciekawą propozycją dla państw z mocno rozwiniętym sektorem drzewnym[2].

Kompostowanie bioodpadów – najpopularniejszy sposób zagospodarowania odpadów bio

Kompostowanie jest procesem rozkładu bioodpadów, który przebiega w warunkach tlenowych. Oznacza to, że bakterie rozkładające materię organiczną potrzebują stałego dostępu tlenu, by móc żyć i sprawnie funkcjonować. To właśnie dlatego kompost tak bardzo „lubi” przerzucanie i napowietrzanie!

Na skalę poprzemysłową kompostowanie odbywa się w kompostowni, czyli w profesjonalnej instalacji do przetwarzania odpadów. Zachodzące w niej procesy są identyczne, jak te obserwowane w naturze. Dzięki różnym zabiegom technologicznym, rozkład bioodpadów w kompostowni trwa znacznie krócej niż w przydomowym kompostowniku. W zależności od instalacji i rodzaju bioodpadów, cały proces trwa tam od 3 do 6 miesięcy, podczas gdy domowe kompostowanie wymaga przeciętnie 12-24 miesięcy.

Jak wygląda kompostowanie w przemysłowej kompostowni?

1. Dostarczane przez śmieciarki bioodpady są wstępnie mieszane i rozdrabniane, by przyspieszyć ich rozkład.
2. Tak przygotowane odpady przekazuje się do bioreaktora, gdzie są ogrzewane i napowietrzane przez 7-21 dni.
3. Po tym czasie z kompostu usypuje się pryzmy (pod gołym niebem), które są stale napowietrzane oraz nawilżane. Etap ten nazywa się dojrzewaniem kompostu i trwa 12-16 tygodni.
4. Następnie kompost jest przesiewany przez sita, by usunąć kamienie, nierozłożone resztki gałęzi i inne odpady.
5. Przesiany kompost ponownie usypuje się w pryzmy, tym razem pod zadaszeniem. W tym miejscu kompost ostatecznie dojrzewa przez okres 1-2 miesięcy. Kiedy jest gotowy do użycia, może zostać spakowany w worki i sprzedany.

Chcesz wprowadzić dzieci w tematykę kompostowania? Rozwiążcie wspólnie zadania z naszej karty pracy o bioodpadach!

Jakie odpady trafiają do kompostowni bioodpadów?

Do kompostowni trafiają głównie selektywnie zebrane bioodpady komunalne (z gospodarstw domowych). Oprócz brązowych worków, do tych instalacji śmieciarki przywożą również odpady zielone z pielęgnacji zieleni miejskiej, odpady z firm zajmujących się pielęgnacją ogrodów, odpady z targowisk oraz poferment, czyli pozostałość po procesie fermentacji. W wielu przypadkach zagospodarowanie bioodpadów odbywa się dwuetapowo – najpierw trafiają one do biogazowni, gdzie odzyskuje się z nich biometan, a następnie kierowane są do kompostowni, by zmienić się w pełnowartościowy nawóz.

Do kompostowni nie jest natomiast przekazywana frakcja biodegradowalna wydzielona z czarnego pojemnika. Ze względu na obecność potencjalnych zanieczyszczeń, nadaje się on a tylko do fermentacji, a następnie do unieszkodliwienia (przeważnie na składowiskach odpadów).

Kompostowanie bioodpadów w domu i w ogrodzie jest prostsze niż sądzisz!

Kompostowanie bioodpadów może odbywać się nie tylko w ogromnych instalacjach, ale też w znacznie mniejszych przydomowych kompostownikach, które zmieszczą się na każdym podwórku, działce, a nawet… na balkonie. Samodzielne kompostowanie resztek z kuchni i odpadów zielonych to nic innego, jak zagospodarowanie odpadów u źródła, czyli jedno z najbardziej cenionych rozwiązań w gospodarce odpadami.

Dzięki samodzielnemu kompostowaniu odpadów bio:

• nie musisz używać worków na bioodpady, a tym samym ograniczasz zużycie plastiku,
• nie korzystasz z usługi odbioru bioodpadów, czym zmniejszasz ślad węglowy ich transportu i zużycie paliw kopalnych,
• odciążasz instalacje do recyklingu organicznego, które mogą zużyć mniej energii,
• zyskujesz naturalny, bezpieczny dla środowiska i wartościowy nawóz,
• tworzysz w swoim gospodarstwie domowym mini obieg zamknięty,
• oszczędzasz na opłatach za odbiór odpadów – wiele gmin oferuje zniżki dla osób mających przydomowy kompostownik.

Kompostowanie nie jest zarezerwowane wyłącznie dla posiadaczy działek i ogródków – w sklepach dostępne są też mini kompostowniki kuchenne oraz nieco większe kompostowniki elektryczne (o wymiarach wąskiej zmywarki), które można ustawić w kuchni, spiżarce, kotłowni albo w garażu. Te ostatnie mogą zamienić bioodpady w prekompost w zaledwie 24 godziny!

Recykling bioodpadów w domu – załóż własny przydomowy kompostownik!

Chcesz mieć własny kompostownik, ale nie wiesz, jak się do tego zabrać? Masz do wyboru przynajmniej kilka możliwości!

Pierwszą i najtańszą jest kompostowanie w pryzmie, które wymaga jedynie wygospodarowania na działce niewielkiej przestrzeni (ok. 1 m x 1 m) i ułożenia na niej cienkiej warstwy gałęzi i patyków. Na tak przygotowaną powierzchnię możesz już wyrzucać swoje odpady bio, pamiętając o regularnym przesypywaniu pryzmy kompostu.

Druga metoda to kompostownik DIY, czyli coś dla majsterkowiczów. Do jego zbudowania możesz wykorzystać stare deski (np. z europalet) albo nawet całe palety. Dokładnej instrukcji dostarczy Ci nasza kolorowanka: kompostownik krok po kroku. Kompostownik DIY może być nie tylko przydomowy, ale też przyszkolny – sprawdź, jak założyć go w ramach lekcji na świeżym powietrzu!

Trzecim sposobem na przydomowy kompostownik jest… wizyta w sklepie ogrodniczym i zakup gotowego kompostownika. Możesz wybierać między modelami wykonanymi z tworzywa sztucznego albo z drewna, a jedną komorą lub dwiema i o różnej pojemności. Pamiętaj, by ustawić go w zacienionym miejscu, a na spodzie ułożyć warstwę drenażową z gałęzi!

Ciekawym, ale dość kosztownym urządzeniem do samodzielnego przetwarzania bioodpadów jest również przydomowa biogazownia. Dzięki niej możesz na własnym podwórku wytwarzać biogaz (i wykorzystać go np. do gotowania na płycie albo kuchence gazowej) oraz naturalny, płynny nawóz do roślin.

Czy spodobały Ci się nasze propozycje domowego recyklingu bioodpadów? Po więcej pomysłów na domową segregację i przetwarzanie odpadów bio przejdź do artykułu: Odpady bio bez tajemnic i kręcenia nosem. Co powinieneś wiedzieć o segregacji bio?

[1] IOŚ-PIB, Biologiczne przetwarzanie komunalnych bioodpadów zbieranych selektywnie w 2020 r., https://ios.edu.pl/wp-content/uploads/2023/06/biologiczne-przetwarzanie-komunalnych-biodopadow-zbieranych-selektywnie-w-2020-r.pdf

[2] N. Czechowski, Produkcja gazu energetycznego z drewna odpadowego, https://swiatoze.pl/produkcja-gazu-energetycznego-z-drewna-odpadowego/