Co można zrobić z papieru, kartonu i tektury? Oczywiste i nieoczywiste rzeczy z papieru

12 grudnia 2024

Papier jako materiał z surowców pierwotnych, wtórnych i odnawialnych

Papier jest jednym z najpopularniejszych i najczęściej wykorzystywanych materiałów. W Polsce najczęściej wytwarza się go:

•  z drewna,
• z makulatury (czyli z odpadów z papieru i tektury).

Drewno wykorzystywane do produkcji papieru jest surowcem odnawialnym. Oznacza to, że może być uzupełnione w tym samym lub w krótszym czasie niż czas potrzebny na jego zużycie. Obecnie w Polsce takie „uzupełnienie” trwa średnio 5-7 lat – właśnie tyle czasu potrzeba, by zasadzone drzewo nadawało się do wycięcia i przetworzenia na papier. Wycinki wykonywane są głównie tzw. lasach gospodarczych, czyli specjalnych plantacjach zakładanych przez papiernie z myślą o hodowli drzew na cele produkcji papieru. Dodajmy, że w miejsce każdego wyciętego na plantacji drzewa sadzi się 3-4 kolejne, które po kilku latach również stają się surowcem do produkcji papieru

Wytworzona z drewna masa papierowa jest surowcem pierwotnym. Podobną masę można wytwarzać też z surowców wtórnych, czyli z poddanej recyklingowi makulatury. Masa pierwotna, wtórna, a także mieszanka obu tych rodzajów mas może następnie posłużyć do produkcji mnóstwa papierowych przedmiotów.

Co można zrobić z papieru? Rzeczy dla dzieci i nie tylko

Z masy papierniczej mogą powstać gładkie, cienkie arkusze papieru, czyli kartki wykorzystywane choćby do produkcji zeszytów, książek, gazet i czasopism. Oprócz tak oczywistych produktów, z papieru wytwarza się też… no właśnie, co?

Papierowe pieniądze, czyli banknoty

Banknoty powstają ze specjalnego papieru banknotowego, którego skład może różnić się w zależności od kraju i banku, który emituje pieniądz. Dokładna receptura masy papierniczej do produkcji banknotów jest tajna. Wiemy jedynie, że kluczowym składnikiem większości wykorzystywanych na świecie mas jest bawełna – jest stosunkowo tania, ma charakterystyczną fakturę, a także umożliwia zastosowanie nowoczesnych zabezpieczeń, np. znaków wodnych i nitek. Włókna bawełny są dłuższe niż włókna celulozy pozyskiwanej z drewna, dzięki czemu mają większą wytrzymałość, która jest kluczowa w przypadku często używanych i narażonych na liczne uszkodzenia banknotów.

Niekiedy banki emitujące pieniądz odchodzą od banknotów papierowych na rzecz banknotów plastikowych, które są trudniejsze w zadruku, a tym samym w fałszowaniu.

Ozdoby świąteczne z papieru – DIY dla dzieci i nie tylko!

Papier wykorzystywany jest do produkcji niezliczonych ozdob i dekoracji. Zwykle powstają one z pociętych arkuszy, które zgina się, skleja i uzupełnia o różne dodatki (np. brokat, złocenia, sznureczki itp.). Takie gotowe świąteczne dekoracje z papieru to m.in. przestrzenne bombki, rozety, girlandy, różne zawieszki na choinkę oraz kalendarze adwentowe z okienkami lub w formie kartonowych domków.

Alternatywą dla gotowych dekoracji bożonarodzeniowych są dekoracje DIY. Na pewno znasz już choinkowe łańcuchy z papieru kolorowego, śnieżynki wycinane z wielokrotnie złożonej kartki lub ażurowe gwiazdy 3D. Nieco mniej oczywiste są papierowe bombki origami, witraże na okno z czarnego brystolu i kolorowej bibuły, aniołki z plisowanego papieru oraz gwiazdki z pociętych na wąskie okręgi i misternie posklejanych fragmentów rolek po papierze toaletowym. Takie ozdoby są tanie, szybkie w przygotowaniu i ekologiczne – tworząc je samodzielnie możesz uniknąć użycia brokatu, cekinów i mocnego kleju (np. na gorąco), które utrudniają późniejszy recykling papieru.

Lampion lub klosz lampy i inne dekoracje z papieru

Papierowe lampy i klosze to efektowne i praktyczne dekoracje z papieru do domu. Ilość wzorów, a także kolorów jest nieograniczona – w sklepach znajdziesz m.in. klosze w kształcie kul, gwiazd, rozet lub plisowanych walców. Niektóre lampy stołowe lub lampki nocne wykonuje się z grubej warstwy masy papierowej, formując ją w różne kształty i uzyskując charakterystyczną, niepowtarzalną fakturę.

Dekoracyjne lampiony można też wykonać w domu, np. wycinając okienka w zwiniętym w tubę brystolu. Taki lampion z brystolu lub tektury świetnie sprawdzi się podczas grudniowych rorat, bożonarodzeniowego kolędowania lub jako halloweenowa dekoracja.

Dekoracje z papieru polecają się też na inne okazje: urodziny, bale w szkole i przedszkolu oraz rodzinne przyjęcia. Do ozdobienia stołu można wykorzystać np. girlandy, pompony, rozety i origami, a do ozdobienia ciast – pikery i toppery DIY na wykałaczce lub patyczkach do szaszłyków. Przy ich tworzeniu zachęcamy do wykorzystywania kleju szkolnego, kredek i farb oraz do unikania cekinów i brokatu w każdej postaci.

Papierowy żwirek dla kota

Masa papierowa (celuozowa), która nie nadaje się już do produkcji arkuszy papieru, może zamienić się w żwirek dla kota. Taki żwirek z papieru z recyklingu ma prawie identyczne właściwości, jak klasyczny żwirek, a w dodatku nie przykleja się do kocich łapek. Po więcej ciekawych rzeczy z recyklingu przejdź do artykułu: Co powstaje z recyklingu?

„Papierowe” kubeczki, kartony i inne opakowania na żywność

Papier wykorzystywany jest też do produkcji jednorazowych kubeczków na napoje, opakowań na jedzenie na wynos oraz kartonów na soki. Te produkty zawierają tzw. papier pierwotny, czyli wyprodukowany po raz pierwszy – opakowania na żywność muszą spełniać surowe normy bezpieczeństwa, dlatego obecnie nie jesteśmy w stanie wyprodukować ich z papieru z recyklingu.

Przypomnijmy, że papierowe kubeczki oraz kartoniki i kartony na sok są opakowaniami wielomateriałowymi – składają się nie tylko z papieru, ale też z plastiku i aluminium! Dowiedz się więcej o opakowaniach wielomateriałowych.

Co można zrobić z kartonu i tektury?

Z masy papierniczej powstają nie tylko cienkie arkusze papieru, ale też grubsze i cięższe arkusze tektury. Może być ona 1-warstwowa lub 3-, 5-, a nawet 7-warstwowa. To właśnie z niej produkuje się najpopularniejsze opakowanie z papieru – pudełko zwane kartonem, o którym opowiemy za moment.

Kartonowe pudełka – opakowania zbiorcze, wysyłkowe i transportowe

Dzięki wysokiej wytrzymałości, opakowania z tektury wielowarstwowej (najczęściej 3-warstwowej) wykorzystywane są do pakowania i transportu wielu produktów. Kartony mogą być więc opakowaniami jednostkowymi, czyli takimi, w które pakuje się pojedynczy produkt (np. buty, zestaw klocków) lub opakowaniami zbiorczymi, do których trafia kilkanaście lub kilkadziesiąt produktów w opakowaniach jednostkowych.

Kartonowe pudełka są też świetnymi opakowaniami wysyłkowymi – są lekkie, trwałe, a jednocześnie dobrze chronią cenną zawartość przesyłki. Co więcej, mogą być wykorzystywane wielokrotnie, aż do momentu, kiedy są zbyt zniszczone, by dobrze spełniać swoje funkcje.

Czy wiesz, dlaczego większość kartonów ma kolor brązowy? Otóż, do ich produkcji najczęściej wykorzystuje się masę papierniczą z recyklingu lub mieszankę masy z surowców pierwotnych i wtórnych. Taka masa nie jest odbarwiana ani wybielana, dlatego zachowuje swoją charakterystyczną barwę. Sprawdź, jak powstaje kartonowe pudełko krok po kroku!

Zabawki z kartonu DIY

Kartonowe pudła i pudełka są niezastąpionym „tworzywem” do budowy domków, zamków, samochodzików, broni, masek, zwierzątek, organizerów i wielu innych przedmiotów DIY dla dzieci. W ostatnim czasie popularne stały się też gotowe konstrukcje z kartonu, które wystarczy złożyć w domu. W sklepach znajdziemy więc chatki z okienkiem, rakiety, pojazdy, kuchnie, namioty i wiele innych kartonowych zabawek w rozmiarze XXL, które w dodatku można pokolorować według własnego uznania.

Meble z kartonu, czyli… łóżka dla olimpijczyków

Z kartonu, a dokładniej: z wielowarstwowej tektury mogą powstać nie tylko zabawkowe, ale i prawdziwe meble. Podczas Igrzysk Olimpijskich w Paryżu w 2024 r. w wiosce olimpijskiej ustawiono 16 tysięcy tekturowych łóżek, na których spali najlepsi sportowcy na świecie.

Gry planszowe, edukacyjne i pamięciowe

Bez papieru nie powstałaby większość popularnych i uwielbianych przez dzieci i dorosłych gier planszowych. Karty, instrukcje, plansze, znaczniki, żetony, notatniki na punkty, a także same pudełka gier powstają zwykle z papieru i tektury o różnej grubości i o różnych właściwościach.

Oczywiście, nie każda gra może powstać w 100% z papieru – niektóre z nich, jak chociażby popularny Chińczyk lub Grzybobranie mają plastikowe, metalowe bądź drewniane pionki, żetony, figurki i inne elementy. Przykładem całkowicie papierowej gry jest nasza Akcja frakcja! – edukacyjna gra memory, która wspiera poprawne sortowanie odpadów.

Maski i przebrania (nie tylko karnawałowe!)

Choć wiele sklepów kusi nas gotowymi kostiumami i przebraniami, to najlepsze i najbardziej oryginalne stroje mogą powstać tylko w naszych domach. Z czego? Świetną bazą do obszernych i skomplikowanych kostiumów są tekturowe pudełka, z których można wyczarować chociażby popularne postaci z Minecrafta i Robloxa, strój nurka lub skafander kosmonauty. Będą one niezastąpione również przy tworzeniu kostiumów DIY dla dzieci, które chcą przebrać się za ludzika Lego, za pojazd, smartfona, telewizor, smoka, wieloryba, żyrafę i wiele innych postaci, których nie sposób tu wymienić.

Kartonową bazę przebrania można następnie uzupełnić o kolorowe detale z brystolu. Ten gruby, sztywny papier występuje w wielu kolorach, dlatego idealnie nadaje się do tworzenia zarówno misternych szczegółów (np. kropeczek, łusek, zębów), jak i większych elementów stroju, np. masek, pióropuszy, skrzydeł, pasków lub opasek z czułkami. Taki papierowy kostium można z powodzeniem przygotować przy użyciu kleju szkolnego, wiązanych tasiemek, kredek i farb szkolnych, czyli bez brokatu i kleju na gorąco, które utrudniają późniejszy recykling papieru.

Dekoracje sezonowe i świąteczne z tektury

Trudno wyobrazić sobie przedszkolne okna bez kolorowych wycinanek, które (a jakże!) również powstają z tektury i brystolu, podobnie z resztą jak dekoracje na szkolnych gazetkach, scenerie do przedstawień i apelów, a także plakaty informujące o wewnątrzszkolnych konkursach, wystawach, wydarzeniach i zbiórkach.

Z tektury wykonasz dekoracje na niemal każdą okazję! Możesz np.złożyć przestrzenną, stojącą choinkę lub wyciąć wielkanocny koszyczek, a następnie udekorować je bombkami lub jajkami kolorowego papieru. Z tektury falistej powstać mogą chociażby uszy wielkanocnego zajączka, morskie fale, kwiatki, a nawet figurki 3D! Zauważ, że kartonowe pudełko ma kolor pierniczka – wystarczy narysować na nim misterne, białe wzory, by stworzyć piernikowy domek lub wielorazowe pierniczkowe zawieszki na choinkę.

Kartoniki na leki, ciastka lub pastę do zębów, czyli popularne opakowania jednostkowe

Z tektury litej powstają niezliczone opakowania na produkty, zwane opakowaniami jednostkowymi lub bardziej powszechnie – kartonikami. Znajdziemy je m.in. w:

• supermarketach – opakowania np. na ciastka, chusteczki higieniczne, kapsułki do zmywarki, proszek do prania, ryż i kasze w woreczkach, kostki rosołowe,
• drogeriach – kartoniki na pastę do zębów, na kremy, sera i inne kosmetyki do twarzy, na niektóre szampony oraz na perfumy,
• aptekach – niemal wszystkie leki pakowane są w dodatkowy, zewnętrzny kartonik, który zabezpieczony jest przed otwarciem pombą z przezroczystej taśmy klejącej.

Co ważne, taki dodatkowy kartonik nie zawsze jest potrzebny – pakowanie już opakowanego kremu w tubce lub ciastek w folii w drugie, tekturowe opakowanie można śmiało uznać za marnotrawstwo. Zjawisko to nazywamy overpackingiem, czyli nadmiernym pakowaniem produktów w kilka „warstw” opakowań. Takie nadmiernie opakowane produkty są bardziej atrakcyjne dla konsumenta – mają większą objętość, ładniejsze grafiki i inne walory, którymi zachęcają nas do zakupu. Więcej informacji o nadmiernym pakowaniu i podpowiedzi, jak je zdemaskować i jak sobie z nim radzić znajdziesz w naszym scenariuszu zajęć o ekoprojektowaniu opakowań i overpackingu.

Których rzeczy z papieru i tektury produkuje się najwięcej?

Wiemy już, jakie rzeczy produkuje się z papieru. Które z nich są jednak najpopularniejsze? W 2023 r. w państwach CEPI (czyli w 18 europejskich krajach*) wyprodukowano łącznie ponad 73 mln ton papieru i tektury. Na tę sumę złożyło się:

• 2,77 mln ton papieru gazetowego,
• 14 mln ton papieru ksero i papieru do pisania,
• 7,6 mln ton papieru sanitarnego i gospodarczego (np. papier toaletowy, ręczniki papierowe),
• 46 mln ton papieru pakowego i tektury opakowaniowej[i].

*państwa CEPI: Austria, Belgia, Czechy, Finlandia, Francja, Niemcy, Węgry, Włochy, Holandia, Norwegia, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry, Włochy, Hiszpania, Szwecja i Wielka Brytania.

Jak widzisz, w państwach CEPI najwięcej papieru wykorzystywano właśnie do produkcji opakowań. Nie inaczej było w Polsce – w 2022 r. na nasz rynek trafiło aż 2,3 mln ton opakowań z papieru i tektury! Dodajmy, że do recyklingu przekazaliśmy mniej więcej 84-89% odpadów powstałych z tych opakowań, co można uznać za świetny wynik[ii].

Co stoi za popularnością opakowań z papieru i tektury?

Jak już wspominaliśmy, opakowania z papieru i tektury są lekkie, wytrzymałe i bardzo dobrze chronią znajdujące się w nich produkty. Nietrudno się domyśleć, że z tych względów są chętnie wykorzystywane przez producentów i sprzedawców jako opakowania transportowe i wysyłkowe (pudełka, koperty), w których produkty trafiają ze sklepów online prosto do naszych domów. Skala zakupów w sieci stale rośnie, a wraz z nią rośnie liczba wykorzystywanych pudełek i kartonów.

Na potwierdzenie przytoczmy dane z raportu o rynku pocztowym w Polsce:

• w 2019 r. wysłaliśmy 441 mln przesyłek,
• w 2023 r. było to już 1 052 mln przesyłek (czyli ponad miliard!),
• zgodnie z prognozami, w 2027 r. wyślemy łącznie 1 605 mln przesyłek[iii].

Co ciekawe, z roku na rok spada ilość przesyłek listowych i pocztowych, a rośnie ilość paczek kurierskich. Szczyt wysyłek kurierskich przypada na miesiące od października do końca grudnia, czyli na sezon wielkich obniżek z okazji Black Friday, Cyber Monday i Boxing Day, ale też na okres gorączkowych przedświątecznych zakupów i rozpoczęcie wyprzedaży w wielu popularnych sklepach. Szacuje się, że w tym okresie 2024 r. firmy kurierskie dostarczą aż 456 mln paczek, czyli 38% przesyłek wysyłanych przez cały rok[iv]. Warto pamiętać, że po szaleństwie zakupów przychodzi szaleństwo zwrotów, które oznacza kolejne miliony przesyłek do dostarczenia.

Czy rzeczy z papieru są ekologiczne?

Na to pytanie nie ma niestety jednej słusznej odpowiedzi. Opakowania i produkty z papieru mogą być ekologiczne i mogą stanowić bardziej zrównoważoną alternatywę dla opakowań z plastiku, jednak pod pewnymi warunkami.

Zrównoważone opakowanie z papieru lub tektury powinno być:

• zminimalizowane, czyli zaprojektowane tak, by zapewnić ochronę produktu przy jak najmniejszym zużyciu materiału opakowaniowego (papieru lub tektury),
• wielorazowe, czyli nadawać się do ponownego wykorzystania (o co powinien zadbać jego producent), a jednocześnie być ponownie wykorzystywane w rzeczywistości (co jest już zadaniem konsumentów, a więc nas wszystkich),
• stworzone z myślą o późniejszym recyklingu – wykonane z jednego materiału, bez dodatków utrudniających jego przetworzenie.

Takie przemyślane, staranne tworzenie opakowań nosi nazwę ekoprojektowania. Powstające w procesie ekoprojektowania opakowania z papieru i tektury można śmiało nazywać zrównoważonymi, ale nie ekologicznymi. Dlaczego? Otóż, najbardziej ekologiczny jest brak opakowania. Wynika to m.in. z zasady 5R, która postuluje, by przede wszystkim odmawiać (refuse), a dopiero później ograniczać (reduce), używać ponownie (reuse) i przekazywać do recyklingu (recycle). Poznaj najważniejsze zasady odpowiedzialnego korzystania z papieru. 

[i] https://www.cepi.org/wp-content/uploads/2024/09/Key-Statistics-2023-FINAL-2.pdf

[ii] https://ios.edu.pl/wp-content/uploads/2024/10/rynek-recyklingu-odpadow-opakowaniowych-w-polsce-w-2022-roku-04c-forum-04-1.pdf

[iii] https://uke.gov.pl/download/gfx/uke/pl/defaultaktualnosci/36/541/6/raportpocztowy_2023_net.pdf

[iv] https://isbiznes.pl/2024/11/13/fedex-effigy-consulting-liczba-dostaw-paczek-przez-kurierow-wzrosnie-o-142-r-r-w-x-xii/