Dyrektywa plastikowa SUP – co zmienia w naszej rzeczywistości? Czym zastąpić wycofane jednorazówki?

21 czerwca 2023

W Polsce obowiązuje Dyrektywa SUP, której celem jest ograniczenie zużycia plastikowych jednorazówek, a w konsekwencji zmniejszenie ilości odpadów z tworzyw sztucznych. Jak każdy nowy akt prawny, również dyrektywa plastikowa wymusza na konsumentach i firmach pewne zmiany, a dodatkowo nakłada ograniczenia związane z możliwością sprzedaży jednorazowych produktów z plastiku. Jakie zmiany przewiduje dyrektywa plastikowa? Czym zastąpić zakazane jednorazówki? Poznaj nowe przepisy i sprawdź, jak ograniczyć zużycie jednorazowego plastiku na rzecz bardziej ekologicznych wielorazówek.

Dyrektywa SUP w Polsce – od kiedy obowiązuje i czego dotyczy?

Dyrektywa SUP (single use plastics) to dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko. Planowo, dyrektywa plastikowa miała być wprowadzona do naszego porządku prawnego już w 2021 r., ale przedłużające się prace legislacyjne sprawiły, że ustawę SUP implementującą tę dyrektywę przegłosowano dopiero 9 maja 2023 r.

Celem dyrektywy plastikowej jest rezygnacja lub maksymalne ograniczenie stosowania jednorazowych produktów z tworzyw sztucznych na rzecz nietoksycznych i zrównoważonych wielorazówek. Europejskie przepisy mają też promować gospodarkę w tzw. obiegu zamkniętym oraz zapobiec dalszemu zaśmiecaniu środowiska, zwłaszcza morskiego.

Większość nowych przepisów dotyczy głównie przedsiębiorców, nakładając na nich szereg obowiązków związanych np. z ewidencją i odprowadzaniem opłat za zużyte jednorazówki, zakazem sprzedaży niektórych produktów z plastiku, oznakowaniem wyrobów zawierających plastik, koniecznością zbierania plastikowych odpadów oraz wykorzystywania coraz większych ilości recyklowanego plastiku do produkcji nowych opakowań z tworzyw sztucznych.

Mikroplastik w skali makro – czym jest, gdzie występuje i dlaczego jest niebezpieczny?

Jednym z głównych celów wprowadzenia dyrektywy SUP jest zapobieganie dalszemu zaśmiecaniu mórz i oceanów plastikowymi odpadami. Szacuje się, że zużyte jednorazówki z plastiku odpowiadają za aż 49% wszystkich odpadów morskich. Warto pamiętać, że plastikowe śmieci trafiające do naszych mórz i oceanów ulegają powolnej degradacji i rozpadają się na coraz mniejsze cząsteczki, zwane mikroplastikiem.

Mianem mikroplastiku określa się drobinki tworzyw sztucznych o średnicy poniżej 5 mm, które stanowią szczególne zagrożenie dla organizmów żywych zamieszkujących morza. Niestety, zwierzęta morskie zjadają mikroplastik, który gromadzi się w ich układzie pokarmowym, powodując choroby. Wraz z drobnymi rybami i innymi żyjątkami, zjedzony mikroplastik „wędruje” w górę łańcucha pokarmowego, na końcu którego znajduje się człowiek. Chyba nie musimy tłumaczyć, że mikroplastik w organizmie może mieć katastrofalny wpływ zarówno na nasze zdrowie, jak i na stan całego ekosystemu.

Skąd bierze się mikroplastik? Jego źródłem są nie tylko wyroby plastikowe jednorazowego użytku, ale też jednorazowe produkty higieniczne czy zakazane przez dyrektywę SUP opakowania z tworzyw oksydegradowalnych. Do mikroplastiku zaliczamy również brokat, tak uwielbiany przez najmłodszych, a nawet peelingi zawierające drobinki z tworzyw sztucznych.

Dyrektywa plastikowa – co oznacza SUP dla przeciętnego konsumenta?

Wprowadzenie dyrektywy SUP w Polsce wiąże się z licznymi zmianami, które jednak nie odbiją się mocno na przeciętnym konsumencie. Niektóre z nich były już stopniowo wprowadzane jako oddolna inicjatywa przedsiębiorców, często będąca odpowiedzią na potrzeby klientów. Przykłady? Wiele punktów gastronomicznych zrezygnowało z plastikowych słomek do napojów oraz zamieniło plastikowe mieszadełka i sztućce na te wykonane z drewna. Kawiarnie natomiast zaczęły oferować możliwość zakupu wielorazowego kubka na kawę lub przygotowania małej czarnej do kubka wielokrotnego użytku przyniesionego przez klienta.

Dzięki tym działaniom, zmiany wprowadzane Dyrektywą SUP nie są wielką rewolucją, lecz stopniową ewolucją w kierunku coraz bardziej zrównoważonej gospodarki i ekologicznego stylu życia.

Koniec plastikowych opakowań i produktów, ale nie wszystkich

Dyrektywa SUP ustanawia zakaz wprowadzania do obrotu następujących jednorazówek z tworzyw sztucznych:

• sztućców,
• talerzy,
• słomek,
• mieszadełek do napojów,
• patyczków higienicznych,
• patyczków do mocowania balonów,
• styropianowych pojemników na posiłki,
• styropianowych pojemników na napoje, ich zakrętek i wieczek,
• styropianowych kubków na napoje, ich zakrętek i wieczek,
• produktów wykonanych z oksydegradowalnych tworzyw sztucznych.

Ten zakaz wszedł w życie 24 maja 2023 r. Mimo tego, wymienione jednorazówki będą jeszcze wykorzystywane przez przedsiębiorców, ale tylko do wyczerpania zapasów. Warto również wspomnieć, że zakazane przez dyrektywę plastikowe produkty nie znikną zupełnie z rynku, lecz zostaną zastąpione bardziej ekologicznymi, np. wielorazowymi lub biodegradowalnymi alternatywami.

Od połowy 2024 r. nieznacznie zmieni się też wygląd butelek i kartonów na napoje. Zgodnie z dyrektywą plastikową, ich nakrętki będą fabrycznie przytwierdzone do opakowania. Dzięki temu będzie można poddać recyklingowi całe opakowanie i zmniejszyć ilość plastiku trafiającego do odpadów zmieszanych lub do środowiska.

Opłaty za jednorazowe kubki i opakowania na jedzenie na wynos

Kolejną zmianą, którą wprowadza Dyrektywa Single Use Plastics jest obowiązkowa opłata za jednorazowe opakowania na jedzenie i kubki na napoje na wynos. Od 1 stycznia 2024 r. firma, np. restauracja, kawiarnia lub punkt garmażeryjny, która sprzedaje produkty opakowane w jednorazówki, będzie musiała odprowadzać opłatę za każdą sztukę opakowania. Jak nietrudno się domyśleć, opłata ta zostanie „przerzucona” na klientów. Na szczęście, nie mówimy tu o wysokich kwotach – prawdopodobnie opłata będzie wynosiła 20 groszy za jednorazowy kubek i 25 groszy za opakowanie na jedzenie.

Czy taka opłata to coś nowego? Niekoniecznie. Już od dawna niektóre restauracje i punkty gastronomiczne pobierają opłaty za opakowania na wynos, często nawet wyższe niż 25 groszy za sztukę. Dzięki temu wielu konsumentów zdążyło przywyknąć do takiej praktyki, dlatego dodatkowe 20 lub 25 groszy nie będzie dla nich zaskoczeniem. Plusem jest, że nowa opłata nie trafi do kieszeni przedsiębiorcy, tylko do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, gdzie zostanie przeznaczona na działania proekologiczne.

Obowiązkowe alternatywy dla jednorazówek – zwiększenie dostępności wielorazowych opakowań

Wprowadzenie dyrektywy SUP przełoży się też na zwiększenie dostępności opakowań wielorazowych. Od 1 stycznia 2024 r. każdy przedsiębiorca, który pakuje jedzenie lub napoje w jednorazówki, będzie musiał zapewnić klientom alternatywne opakowanie, za które nie trzeba będzie wnosić obowiązkowej opłaty produktowej. Może być to:

• jednorazowe opakowanie wykonane z materiałów innych niż plastik, np. z trzciny cukrowej,
• wielorazowe opakowanie, które będzie można np. kupić i mieć na własność lub wziąć za kaucją i zwrócić.

Dzięki temu osoby, które chcą żyć w zgodzie z naturą, będą miały dostęp do eko opakowań w każdym punkcje gastronomicznym. Dodajmy, że już teraz w niektórych lokalach funkcjonują podobne rozwiązania. Możemy chociażby kupić kubek termiczny w kawiarni i poprosić o przygotowanie do niego kawy na wynos lub zamówić dietę pudełkową w wielorazowych, zwrotnych pojemnikach.

Obowiązkowe oznaczenia na produktach zawierających plastik – o czym nas informują?

Dyrektywa plastikowa wprowadza również obowiązek oznakowania niektórych jednorazowych produktów zawierających plastik: podpasek, tamponów i ich aplikatorów, chusteczek nawilżanych, papierosów z filtrem i samych filtrów do papierosów, a także jednorazowych kubeczków:

Takie oznaczenie informować o:

• obecności w tych produktach nich tworzyw sztucznych, które mają negatywny wpływ na środowisko,
• miejscach, gdzie nie należy lub należy wyrzucać takie produkty.

Specjalne oznaczenie ma pojawić się też na kubkach na napoje wykonanych wyłącznie z plastiku:

Oznaczenie wszystkich tych produktów ma na celu zwiększenie świadomości konsumentów i to nie tylko w kwestii szkodliwości plastiku dla środowiska. Równie ważne jest wskazanie, że wiele produktów, które nie wyglądają na plastikowe, tak naprawdę zawiera plastik. Wspomnijmy chociażby o jednorazowych, papierowych kubeczkach na napoje. Nie są one wykonane w 100% z papieru – mają też cienką warstwę plastikowej folii, która chroni przed przeciekaniem. Takie kubki są tzw. opakowaniami wielomateriałowymi i są dość problematyczne w recyklingu. Dlaczego? Wszystkiego dowiesz się z naszego tekstu: Co to są opakowania wielomateriałowe?

Czym zastąpić plastikowe jednorazówki zakazane przez dyrektywę SUP?

Po zmianach wprowadzonych dyrektywą SUP, wiele osób może zastanawiać się, czym zastąpić jednorazówki z plastiku, które już za moment znikną ze sklepów. Bez obaw – możliwości jest naprawdę sporo. Poniżej znajdziesz klika naszych propozycji na wielorazowe alternatywy dla:

• jednorazowych sztućców – tradycyjne, metalowe sztućce, składane sztućce turystyczne, lekkie i poręczne wielorazowe sztućce z trwałego tworzywa, które można myć w zmywarce,
• jednorazowych talerzyków – tradycyjna zastawa, talerzyki z otrąb, trzciny cukrowej, liści palmowych lub melaminy, podawanie jedzenia na kromce chleba, w picie lub na tortilli,
• słomek – wielorazowe słomki metalowe, bambusowe, silikonowe,
• mieszadełek do napojów – jednorazowe mieszadełka drewniane, wielorazowe mieszadełka metalowe,
• patyczków higienicznych – wielorazowe patyczki do uszu z silikonu lub jednorazowe patyczki wykonane z papieru i bawełny,
• patyczków do mocowania balonów – balony na druciku.

W wyszukiwanie ekologicznych alternatyw dla plastikowych jednorazówek warto zaangażować najmłodszych. Wspólne zakupy np. przy okazji organizowania przyjęcia w ogrodzie lub urodzin malucha są świetną okazją do nauki dokonywania świadomych wyborów. W takich sytuacjach postaraj się wyjaśnić dziecku, że piękne, plastikowe talerzyki i kubeczki z bohaterami z kreskówek cieszą oko tylko przez kilka godzin, a później zaśmiecają środowisko nawet przez kilkaset lat. Spróbujcie razem znaleźć wielorazowe i równie atrakcyjne zamienniki np. trwałe, kolorowe talerzyki i kubki z melaminy, z malowanej kamionki bądź porcelany. Takie produkty mogą być równie atrakcyjne dla dziecka, co plastikowe jednorazówki i posłużą Wam nie tylko na jedną uroczystość, lecz również na co dzień.

W organizacji przyjęcia bez plastiku i jednorazówek pomoże Ci też nasz poradnik: Zero waste na grillu – sposoby na odpowiedzialne grillowanie bez śmieci.

Co zamiast jednorazowych opakowań na żywność i kubków do kawy?

Jeśli często zamawiasz jedzenie na wynos, kupujesz kawę w drodze do pracy lub korzystasz z cateringu dietetycznego, to pewnie zastanawiasz się, w jaki sposób możesz zamienić powszechnie stosowane jednorazowe opakowania na bardziej przyjazne dla środowiska wielorazówki. W tej kwestii również mamy kilka podpowiedzi.

Jeśli zamawiasz catering dietetyczny, poszukaj takiego, który oferuje posiłki w zwrotnych, wielorazowych opakowaniach. Zapytaj obsługę swojej ulubionej restauracji, czy zapakuje Twoje jedzenie w wielorazowy pojemnik, który przyniesiesz z domu. Choć polska ustawa o plastiku nie wprowadza takiego obowiązku (odrzucono go na etapie prac legislacyjnych), to niektórzy restauratorzy nie mają nic przeciwko zapakowaniu dania w szklany pojemnik lub termos klienta.

Zamienników jednorazowych kubeczków mamy aż nadto. Kawę na wynos można kupić do własnego kubeczka termicznego lub innego wielorazowego kubka, wykonanego np. z metalu, ceramiki, tworzywa sztucznego, włókien bambusowych lub plastiku z recyklingu.

Alternatywą dla jednorazówek nie musi być wielorazówka – w końcu nie każdy z nas nosi przy sobie kubek lub szklany lunchbox. Dobrym wyborem będą również biodegradowalne kubeczki, np.  zeskrobi kukurydzianej, celulozy, papieru z recyklingu i roślinnego poliaktydu z kukurydzy. Dania na wynos można pakować np. do pojemników z trzciny cukrowej, które mają taki sam kształt i wytrzymałość, jak ich plastikowe odpowiedniki. Takie opakowania zazwyczaj są kompostowalne. Po zjedzeniu posiłku lub wypiciu napoju wystarczy wrzucić je na kompostownik w ogródku, do worka z odpadami zielonymi lub do pojemnika z odpadami BIO.

Poznaj zalety kompostowalnych kubków na kawę na wynos.

Wielorazowe środki higieniczne – alternatywa dla jednorazówek zaśmiecających planetę

Świetnym sposobem na ograniczenie produkcji plastikowych odpadów jest przejście z jednorazowych środków higienicznych na ekologiczne wielorazówki.

Alternatywą dla jednorazowych podpasek są tkaninowe podpaski wielorazowe lub majtki menstruacyjne. Tampony można zastąpić silikonowym kubeczkiem menstruacyjnym, który posłuży nawet kilka lat, a jednorazowe wkładki – wkładkami wielorazowymi, które wystarczy wyprać w pralce razem z bielizną. Warto również zrezygnować z nawilżanych chusteczkę do sprzątania domu na rzecz gąbeczek, ściereczek i szmatek zmoczonych domowymi detergentami (do przygotowania większości z nich wystarczy woda, ocet, sok z cytryny i soda oczyszczona).

Jeśli jesteś rodzicem malucha, rozważ również wielorazowe produkty higieniczne dla niemowląt. W domowych warunkach nawilżane chusteczki można zastąpić zmoczonymi w letniej wodzie małymi pieluszkami (tzw. ulewajkami) lub wielorazowymi wacikami. W ostatnich latach coraz większą popularność zyskują też wielorazowe pieluchy, które są nie tylko bardziej ekologiczne, ale też ekonomiczne.

Oczywiście, zdarzają się sytuacje, kiedy jednorazówek nie da się uniknąć. Warto jednak ograniczyć korzystanie z nich do minimum, pozostawiając je na awaryjne sytuacje lub dłuższe wyjścia poza dom.

Jak ograniczyć plastik na co dzień – pomysły zero waste i DIY

W dyrektywie SUP znajdziemy regulacje dotyczące tylko niektórych jednorazówek z plastiku. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by nowe przepisy stanowiły inspirację do ograniczenia zużycia i kupowania innych plastikowych produktów i opakowań. Poniżej znajdziesz kilka naszych sposobów na ograniczenie plastiku na co dzień.

• Kupuj używane zabawki i pojazdy dla dzieci. Niekiedy możesz trafić na perełkę w okazyjnej cenie.
• Zamiast butelkowanej wody, wybierz wodę prosto z kranu lub kranówkę przefiltrowaną w dzbanku filtrującym.
• Podczas organizacji przejęcia dla dzieci, zrezygnuj z balonów i plastikowych ozdób na rzecz kolorowych, tkaninowych girland, wiatraczków z papieru lub papierowych rozet.
• Brokatowe tatuaże dla dzieci zamień na rysunki wykonane przyjaznymi dla skóry farbkami lub henną (u starszaków).
• Zamiast peelingu z mikroplastikiem wybierz taki z korundem lub łupinkami orzecha. Możesz też stworzyć domowy peeling ze zmielonej kawy lub gruboziarnistego cukru.
• Przygotuj domowe lody lub ciasteczka – opakowania sklepowych słodyczy to kolejne, plastikowe śmieci.
• Do przygotowania lodów zero waste koniecznie zaproś swoją pociechę! W znalezieniu pomysłu na domowe lody, po których nie pozostają odpady pomoże Wam nasza kolorowanka.

Nie czekaj na dyrektywę plastikową SUP! Możesz żyć eko już dziś!

Dyrektywa SUP niewątpliwie wprowadza wiele zmian, które w przyszłości przyczynią się do zmniejszenia ilości odpadów i odciążenia naszej planety. Rezygnacja z jednorazówek wcale nie musi być uciążliwa – obecnie mamy do wyboru sporo ekologicznych, wielorazowych opakowań i środków higienicznych. Wspomnijmy chociażby kolorowe kubki termiczne, trwałe i praktyczne lunchboxy oraz wielorazowe pieluszki z wzorzystymi otulaczami. W związku z tym zachęcamy, by nie czekać na wejście w życie wszystkich przepisów ustawy plastikowej – możesz zerwać z plastikiem już dziś!

Przygotowaliśmy kilka podpowiedzi, jak ograniczyć plastik dokonując codziennych wyborów.

• Miej zawsze w torebce, plecaku lub w samochodzie wielorazową torbę na wypadek nieplanowanych zakupów.
• Wybieraj kosmetyki i chemię domową w opakowaniach wykonanych z tworzyw z recyklingu i nadających się do ponownego przetworzenia.
• Na zakupy zabieraj ze sobą lniane lub bawełniane woreczki na pieczywo i wielorazowe siatki na owoce.
• Zamiast słodkiej bułki i soczku ze sklepu, przygotuj dziecku na drugie śniadanie do szkoły smaczny i zdrowy posiłek w śniadaniówce oraz ciepły napój w termosie lub wodę w wielorazowej butelce.
• Wybierając się do kina, zabierz własne, wielorazowe kubki lub butelki na napoje.
• Przemyśl dokładnie szkolną lub przedszkolną wyprawkę dla dziecka. Być może niektóre rzeczy masz już w domu lub możesz dostać je z drugiej ręki. Dowiedz się, jak może wyglądać wyprawka w duchu zero waste.

W przygotowaniu do nowego roku szkolnego i skompletowaniu przemyślanej wyprawki pomoże Wam nasza kolorowanka dla najmłodszych.