Kompost, biogaz, poferment i co jeszcze? Co powstaje z recyklingu bioodpadów?

21 maja 2025

Zielony nawóz i czysta energia – poznaj wartościowe produkty z recyklingu bioodpadów

Mogłoby się wydawać, że o recyklingu odpadów i o produktach pochodzących z recyklingu wiemy już całkiem sporo. Dość oczywiste jest dla nas, że ze szklanej butelki może powstać nowa butelka albo słoik, a z plastikowej butelki – również butelka, ale też tacka, folijka, a nawet polarowa bluza. Wiemy też, że ze starej książki powstanie nowa, a z metalowej puszki – kolejna puszka. Zapytani o recykling odpadów bio możemy jednak mieć nie lada problem. W końcu cóż wartościowego może powstać z tej wilgotnej, bezkształtnej i niezjadliwej masy obierków, skorupek, resztek i skórek?

Jak się okazuje, coś wartościowego może powstać, ba, od dawna już powstaje. W procesie recyklingu bioodpadów wytwarza się 2 główne grupy „produktów” – nawozowe i energetyczne. W kompostowniach i przydomowych kompostownikach powstaje kompost, a w biogazowniach (przydomowych i przemysłowych) oraz w innych instalacjach do fermentacji – biogaz i poferment. Sprawdź, jak wygląda recykling bioodpadów.

Bioodpady pośrednio dostarczają nam więc nowej żywności, ciepła i prądu; umożliwiają wzięcie gorącej kąpieli i ugotowanie obiadu. Są też surowcem, z którego wytwarzane są dość nieoczywiste produkty. Jakie? Sprawdźmy!

Kompost – co to jest i jak wygląda?

Kompost to naturalny, organiczny nawóz wytwarzany w procesie rozkładu tlenowego bioodpadów. Dzięki swoim właściwościom bywa nazywany „czarnym złotem” – wzbogaca glebę w próchnicę i składniki mineralne, poprawia jej strukturę oraz zwiększa przewiewność.

Kompost jest najprostszym do uzyskania, a przez to też najpopularniejszym produktem z recyklingu bioodpadów. Według danych IOŚ-PIB każdy mieszkaniec Polski średniorocznie kompostuje aż 97 kg bioodpadów kuchennych[i]! Dokładnie taka ilość odpadów bio trafia do przydomowych kompostowników. Kompost wytwarza się też na większą skalę w przemysłowych kompostowniach, do których trafiają zarówno odpady komunalne, jak i niekomunalne.

Sprawdź, czym są bioodpady i jak należy je segregować >>

Dojrzały, gotowy do użycia kompost ma czarną lub brunatną barwę, sypką konsystencję i zapach świeżej, wilgotnej ziemi. Zawartość poszczególnych składników (makro- i mikroelementów) zależy od rodzaju kompostowanych odpadów – kompost wytworzony z różnych partii bioodpadów może znacząco różnić się nie tylko pod względem zawartości kluczowych składników (węgla, azotu oraz fosforu), ale też sypkości, ilości substancji organicznej w suchej masie i wielu innych parametrów.

Jak i do czego wykorzystywać kompost?

Kompost jest nawozem powszechnie stosowanym w rolnictwie, sadownictwie i ogrodnictwie. Sięgają po niego nie tylko właściciele przydomowych ogródków, grządek i działek, ale też zawodowi rolnicy. Możliwości wykorzystania kompostu zależą jednak od jego pochodzenia.

Kompost z własnego kompostownika można stosować do zasilania roślin w zasadzie bez ograniczeń. Ze względu na wysoką zawartość azotu, nie powinno się jednak sadzić roślin bezpośrednio w kompoście – lepiej uprzednio zmieszać go z innym podłożem.

Jak korzystać z kompostu? Metod jest przynajmniej kilka:

• wymieszaj go z podłożem z marketu przed przesadzaniem roślin, wysiewaniem nasion albo robieniem rozsad,
• wsyp kompost na dno dołka, do którego wysadzisz roślinę,
• zmieszaj go z nawożoną na grządkę ziemią,
• rozsyp na przyszłej grządce lub rabatce i przekop podłoże (niezbyt głęboko),
• podsyp rosnące w gruncie rośliny i obficie podlej je wodą,
• rozsyp na trawniku, a następnie starannie go zgrab.

Kompost z przemysłowej kompostowni również wykorzystuje się do zasilania roślin. Musi być to jednak tzw. kompost wysokiej jakości, który nie zawiera szkodliwych substancji mogących przenikać z gleby do roślin, a następnie do żywności. Z punktu widzenia zawodowych rolników kompost nie jest zbyt atrakcyjną alternatywą dla nawozów sztucznych.

• W odróżnieniu od nawozów sztucznych skład mineralny kompostu jest niepewny i niezbyt powtarzalny.
• Transport kompostu jest drogi – stosunek masy do wartości mineralnej zdecydowanie przemawia na rzecz nawozów sztucznych.
• W przypadku stosowania kompostu istnieje ryzyko zanieczyszczenia upraw metalami ciężkimi i zanieczyszczenia gleby mikroplastikiem.

Ograniczenia wykorzystania kompostu do nawożenia upraw

Przemysłowo wytwarzany kompost musi przejść szereg badań jakościowych, które potwierdzą jego przydatność jako nawozu (określają one m.in. zawartość składników odżywczych, poziom metali ciężkich, zanieczyszczeń mechanicznych i mikrobiologicznych). Wytwórca kompostu musi też uzyskać pozwolenie na wprowadzenie nawozu na rynek. Dopiero wtedy kompost może być bezpiecznie i legalnie stosowany.

Co więcej, ograniczeniem w stosowaniu kompostu w rolnictwie jest też… pora roku. Zgodnie z prawem nawozy naturalne można rozsiewać wyłącznie od 1 marca do 31 października, a na uprawach trwałych, wieloletnich i łąkach – do 30 listopada.

Co to jest biogaz? Energetyczne oblicze bioodpadów

Biogaz to mieszanina gazów, głównie metanu (50-75%) i dwutlenku węgla (25-45%), wytwarzana w wyniku beztlenowego rozkładu materii organicznej, w tym podczas fermentacji bioodpadów. Biogaz jest gazem palnym i odnawialnym źródłem energii – może powstawać nie tylko z odpadów bio, ale też z:

• upraw energetycznych
• odpadów rolnictwa (np. odchodów zwierząt),
• odpadów z przemysłu spożywczego, mleczarskiego, farmaceutycznego, papierniczego, mięsnego i wielu innych[ii].

Skład biogazu zależy głównie od rodzaju przetwarzanej biomasy oraz od procesu technologicznego, jakiemu została ona poddana. „Najcenniejszym” składnikiem jest metan – jego zawartość przesądza o wartości opałowej biogazu, czyli o ilości energii wydzielanej podczas spalania. Poddany odpowiednim procesom technologicznym biogaz może zostać uszlachetniony do biometanu – zawiera wówczas minimum 85% metanu, czyli ilość podobną do tej występującej w gazie ziemnym[iii].

Do czego wykorzystuje się biogaz?

Biogaz jest źródłem energii wykorzystywanym do napędzania silników, turbin, kotłów i ogniw paliwowych. Zanim jednak zostanie użyty w tych celach, musi zostać poddany procesom oczyszczania (czyli usuwania pary wodnej, cząstek stałych i siarkowodoru) albo uszlachetniania (oddzielania dwutlenku węgla i innych gazów w celu zwiększenia procentowej zawartości metanu)[iv].

Oczyszczony biogaz jest:

• spalany w kotłach wytwarzających ciepło,
• stosowany jako paliwo do silników gazowych (spalinowych), które wytwarzają energię elektryczną i cieplną,
• wykorzystywany w turbinach gazowych produkujących energię elektryczną.

Instalacje do fermentacji często wykorzystują biogaz na własne potrzeby, dzięki czemu stają się samowystarczalne energetycznie.

Uszlachetniony do biometanu biogaz może być:

• wykorzystywany jako paliwo do pojazdów (po uprzednim skropleniu albo sprężeniu),
• wprowadzany do sieci gazowej, za pośrednictwem której trafia do naszych domów i służy do gotowania, ogrzewania pomieszczeń albo do podgrzewania wody[v].

Poferment z biogazowni – nawóz albo surowiec do wytworzenia nawozu

W wyniku fermentacji bioodpadów wytwarza się nie tylko biogaz, ale też poferment. Jest to bogaty w składniki odżywcze nawóz organiczny, który przybiera formę od płynnej przez półpłynną aż do stałej. Jego konsystencja zależy od technologii wykorzystywanej w danej instalacji oraz od rodzaju biomasy, z której powstał. Poferment powiem, podobnie z resztą jak biogaz, może powstać z różnych rodzajów materii organicznej, nie tylko z bioodpadów.

Do czego wykorzystuje się poferment?

Poferment jest cenionym nawozem – dzięki swoim właściwościom stanowi alternatywę dla nawozów mineralnych oraz dla gnojowicy. Jego atutem jest brak przykrego zapachu (typowego dla nawozów z odchodów zwierzęcych), dlatego można bez obaw stosować go nawet w pobliżu budynków mieszkalnych. Poferment ma jednak tę samą „wadę”, co kompost – jego skład nie jest tak pewny ani tak powtarzalny, jak skład nawozów sztucznych.

Poferment może być traktowany nie tylko jako produkt końcowy, ale też półprodukt. Pulpę pofermentacyjną czasem przekazuje się do kompostowania – dodatek pofermentu przyspiesza proces kompostowania niektórych rodzajów biomasy (np. słomy, trocin). Przekompostowany poferment staje się gotowym do użycia kompostem. Zanim jednak trafi na pole musi jednak zostać poddany badaniom, które ocenią jego bezpieczeństwo i czystość mikrobiologiczną.

Co jeszcze powstaje z bioodpadów?

Kompost, biogaz i poferment to popularne, ale nie jedyne produkty wytwarzane z bioodpadów. Jak się okazuje, odpady bio są cennym surowcem, z których powstają różne wyroby przemysłowe oraz przedmioty DIY. Co ciekawe, niektóre bioodpady można… zjeść. Mowa tu chociażby o odpowiednio przygotowanych skorupkach jajek – poznaj ich niezwykłe właściwości!

Ekologiczna skóra z grzybów i ananasa, czyli Reishi™ i Piñatex®

Bioodpady można (pośrednio lub bezpośrednio) wykorzystać do produkcji alternatywnej roślinnej „skóry”, z której wytwarza się m.in. torebki, worki i etui na okulary.

Piñatex®, czyli „skóra” z liści ananasa, to materiał wykonany w 95% z odpadów. Jak informuje producent, jest to włóknina, która sztywnością przypomina filc. Oprócz włókien z liści ananasa znajdują się w niej 3 dodatki: bioplastik PLA, biopoliuretan i poliuretan.

Reishi™ jest rodzajem roślinnej „skóry” wytwarzanym z grzybów, a konkretnie – z grzybni, która rozwija się na podłożu z odpadów rolniczych (np. kolb kukurydzy, trocin, łusek ryżu, odpadów masy papierniczej). Grzybnia ta rośnie na specjalnych tacach i w ściśle kontrolowanych warunkach, tworząc skóropodobny arkusz wielkości połowy skóry bydlęcej.

Biowęgiel – odnawialne paliwo i wartościowy nawóz w jednym

Czy węgiel może być odnawialnym źródłem energii? Tak, pod warunkiem, że jest bio. Biowęgiel to materiał, który powstaje w wyniku termicznego przetwarzania (pirolizy) biomasy, które odbywa się przy niewielkim dostępie do tlenu. Wytwarza się go głównie z odpadów z leśnictwa, rolnictwa i przetwórstwa rolnego, ale też z biodegradowalnej frakcji podsitowej (czyli bioodpadów wydzielonych w sortowni z odpadów zmieszanych).

Wygląd i właściwości biowęgla można porównać do węgla drzewnego. Podobne są też jego zastosowania – wykorzystuje się go jako paliwo służące do wytwarzania energii, ciepła oraz chłodu. Co ciekawe, biowęgiel może służyć również do wspomagania rozwoju roślin uprawianych w szklarniach, do uzdatniania gleby oraz do podnoszenia plonów drzew owocowych. Jest więc często stosowany jako składnik nawozów, substancja wspomagająca oczyszczanie wody oraz usuwanie zanieczyszczeń gazowych[vi].

Biodiesel, biometanol, biowodór i inne biopaliwa silnikowe

Biopaliwa to szeroka grupa paliw alternatywnych wytwarzanych z biomasy, w tym z odpadów zielonych. Obecnie do ich produkcji nie wykorzystuje się odpadów żywnościowych ani surowców, z których powstaje żywność, ale nie zawsze tak było. Początkowo biopaliwa wytwarzano z surowców żywnościowych, głównie z kukurydzy, trzciny, buraków i rzepaku. Były to tzw. biopaliwa pierwszej generacji. W obliczu rosnącego problemu głodu na świecie wykorzystywanie żywności jako surowca energetycznego zaczęto jednak postrzegać jako nieetyczne. Obecnie coraz częściej biopaliwa produkuje się nie z żywności, a właśnie z odpadów zielonych, wśród których dominują odpady z rolnictwa i leśnictwa. Są to tzw. biopaliwa drugiej generacji.

Ciekłe biopaliwa, do których zaliczamy głównie biodiesla i biometanol, mogą być wykorzystywane do napędzania silników spalinowych. Póki co ich zastosowania są ograniczone – większość nowszych silników diesla i benzynowych nie jest przystosowana do spalania biopaliw. Podobnie jak biowodór, są one jednak tzw. paliwami przyszłości – być może niedługo silniki spalinowe albo same biopaliwa zostaną udoskonalone do tego stopnia, że będzie można bezpiecznie napędzać samochody osobowe zieloną energią.

Gaz syntezowy – kolejne paliwo z bioodpadów

Z odpadów bio powstaje nie tylko biogaz, ale też gaz syntezowy – syngaz. Wytwarza się go w procesie zgazowania bioodpadów, w którym kluczową rolę odgrywa wysoka temperatura i ograniczenie dostępu tlenu. W takich warunkach bioodpady ulegają przekształceniu w gaz palny składający się głównie z tlenku węgla, wodoru i azotu. Powstały syngaz stanowi alternatywę dla gazu ziemnego, a jego zastosowania pokrywają się z zastosowaniami biogazu.

Zgazowanie bioodpadów pozwala odzyskać nawet do 3 razy więcej energii niż spalanie. Co więcej, proces ten jest nie tylko bardziej ekonomiczny, ale też bezsmogowy i niemal bezdymny. Mimo to produkcja syngazu nie cieszy się zbyt dużą popularnością – instalacje do zgazowania bioodpadów należą obecnie do rzadkości.

Niezliczone zastosowania fusów po kawie

Fusy po kawie są chyba najbardziej medialnym, a przy okazji najbardziej wszechstronnym bioodpadem. Wytwarzamy ich naprawdę dużo – szacuje się, że w samej Warszawie każdego dnia powstaje aż 40 ton fusów[vii]! To właśnie dzięki nim sławę zyskało wiele startupów wytwarzających innowacyjne produkty z kawiarnianych odpadów:

• bioffee – producent wielorazowych filiżanek i kubków z fusów,
• EcoBean – firma technologiczna, która z kawowych fusów wytwarza surowce: ligninę, białko, PLA, olej kawowy i antyoksydanty. Inwestuje też w zeroemisyjną i zeroodpadową BioRafinerię, w której przetwarzane będą właśnie fusy,

Kawowe fusy często wracają jednak do obiegu znacznie szybciej – wielu z nas „przetwarza” je od razu w domu! Na co? Zastosowań jest mnóstwo:

• jako drobinki w naturalnym peelingu do ciała,
• jako nawóz do roślin w ogrodzie,
• jako ściółka, a nawet alternatywa dla kory ogrodowej,
• jako środek pochłaniający zapachy (np. w lodówce),
• jako delikatny środek ścierny do czyszczenia naczyń, płyt grzewczych i piekarników,
• jako naturalny barwnik do tkanin, wielkanocnych jajek, a nawet do drewna.

Źródła:

[i]IOŚ-PIB, Bioodpady komunalne posegregowane i poddawane recyklingowi u źródła w Polsce 2024, https://ios.edu.pl/wp-content/uploads/2025/03/bioodpady-komunalne-posegregowane-i-poddawane-recyklingowi-u-zrodla-w-polsce-2024-r.pdf

[ii] Mazowiecka Agencja Energetyczna, Biogaz rolniczy – produkcja i wykorzystanie, https://www.mae.com.pl/files/poradnik_biogazowy_mae.pdf

[iii] Magazyn Biomasa, Raport Biogaz i Biometan w Polsce 2023, https://magazynbiomasa.pl/biolng-w-polsce-technologie-koszty-i-zapotrzebowanie/

[iv] Magazyn Biomasa, Raport Biogaz i Biometan w Polsce 2023, https://magazynbiomasa.pl/biolng-w-polsce-technologie-koszty-i-zapotrzebowanie/

[v] A. Bojnarowicz-Bablok, I. Potapowicz, Produkcja biogazu z komunalnych osadów ściekowych, https://ios.edu.pl/wp-content/uploads/2023/11/greendeal-prezentacja-produkcja-biogazu-z-komunalnych-osadow-sciekowych.pdf

[vi] Biowęgiel, czyli paliwo odnawialne…, https://sozosfera.pl/zielona-energia/biowegiel-czyli-paliwo-odnawialne/

[vii] Daj drugie życie tym małym, aromatycznym resztkom., https://greenup.com.pl/filizanki_z_fusow_po_kawie